نخستین نكته ای كه در فلسفه نظری به چشم می خورد این ادعاست كه تاریخ همچون موجود زنده متحركی است كه روحی دارد و جسمی و عزمی و آهنگی و حركتی و هدفی و قانونی و نظامی و محركی و مسیر ی. این هویت مستقل كه براه خود می رود و انسانها  را نیز یا تسلیم خود می كند و یا زیر چرخ های تیز رو و پر شتاب و سنگینش له و مثله می كند  ازجایی آغاز كرده است و از طریقی میگذرد و سرانجام  هم به مقصدی میرسد . فلسفه نظری تاریخ بر این سراست كه نشان دهد كه این رفتن و بالیدن چگونه صورت میگیرد و آن نقطه نهایی كه بار انداز تاریخ است كجاست و چگونه از منزل كنونی ، منزل واپسین را میتوان ولو با ابهام و اجمال تصور كرد ،  و این رفتن به جبر است یا به تصادف ، و گذر از منازل و مراحل گوناگون تاریخی اجتناب ناپذیر است یا چاره پذیر . فلسفه نظری تاریخ را میتوان چنین تعریف كرد كه معرفتی است كه در آن از حركت ، محرك ، مسیر و هدف موجودی بنام « تاریخ » بحث میشود

سه  سؤال اساسی كه هر گونه فلسفه نظری تاریخ عمدتاً به پاسخ آنها می پردازد بدین قرارند :

تاریخ به كجا میرود . ( هدف ) .

چگونه میرود . ( مكانیزم حركت . محرك ) .

از چه راهی میرود . ( مسیر و منازل برجسته حركت ).

ازنظر این كاوشگران ، تاریخ هویتی حقیقی است نه اعتباری  و به سخنی دیگر انسانها و حوادث ، خود تاریخ نیستند بلكه در « تاریخ » اند . تاریخ بشرها را فرا گرفته و در میدان خود گرد آورده و بر گردنشان رشته ای افكنده و آنها را به جایی كه خود میخواهد می كشاند .  هگل كه می گوید « تاریخ كشتارگاه اراده های فردی انسانهاست » و همو كه سخن از«  شیطنت و فریبكاری و مكاری » تاریخ میگوید ، و ماركس كه انسانها را در برابر حوادث تاریخ تنها « قابله » یی میشمارد كه فقط بوضع حمل مادر آبستن كمك می كنند ، و از كشتن نوزاد و با برانداختن نطفه آن عاجزند .و انگلس كه خدای تاریخ را سنگدل ترین خدایان می شمارد كه ارابه پیروزی خود را از روی اجساد مردگان و طاغیان به پیش میراند ، همه یكصدا به استقبال هویت تاریخ و بازیگری آن اتفاق دارند و همه توانائی انسان را در برابر تاریخ ، « كشف و وصف » قلمداد می كنند و طفره و نفی .